અંધેરી નગરી ને ગંડુ રાજા
પૂરી એક અંધેરી ને ગંડુ રાજા,
ટકે શેર ભાજી ને ટકે શેર ખાજાં;
બધી ચીજ વેચાય ત્યાં ભાવ એકે,
કદી સારી બૂરી ન વેચે વિવેકે.
ત્યાં જઈ ચઢ્યા બે ગુરુ એક ચેલો,
ગયો ગામમાં માગવા શિષ્ય પેલો;
લીધી સુખડી હાટથી આપી આટો,
ગુરુ પાસ જઈને કહે, “ખૂબ ખાટ્યો.”
ગુરુજી કહે, “રાત રહેવું ન આંહી,
સહુ એક ભાવે ખપે ચીજ જ્યાંહી;
હશે ચોરને શાહનો ન્યાય એકે,
નહી હોય શિક્ષા ગુનાની વિવેકે.
ન એ વસ્તીમાં એક વાસો વસીજે,
ચલો સદ્ય ચેલા જવું ગામ બીજે.”
કહે શિષ્ય, “ખાવા પીવા ખૂબ આંહી,
તજી તેહ હું તો ન આવીશ ક્યાંહી.”
ગુરુએ બહુ બોધ દીધો જ ખાસો,
“નહીં યોગ્ય આંહી રહ્યે રાતવાસો.”
ન માની કશી વાત તે શિષ્ય જયારે,
ગુરુજી તજીને ગયા ગામ ત્યારે.
રહ્યા શિષ્યજી તો ત્યહાં દિન ઝાઝા,
બહુ ખાઈપીને થયા ખૂબ તાજા;
પછીથી થયા તેહના હાલ કેવા,
કહું છું હવે હું સુણો સદ્ય તેવા.
તસ્કર ખાતર પાડવા, ગયા વણિકને દ્ધાર;
તહાં ભીત તૂટી પડી, ચોર દબાયા ચાર.
માત પ્રભાતે ચોરની, ગઈ નૃપને ફરિયાદ;
શૂળી ઠરાવી શેઠને, ડોશીની સૂણી દાદ.
“એવુ ઘર કેવું ચણ્યું, ખૂન થયાં તે ઠાર;
રાતે ખાતર ખોદતાં, ચોર દબાયા ચાર.”
વણિક કહે, “કડિયા તણો એમાં વાંક અપાર;
ખરેખરી એમાં નથી, મારો ખોડ લગાર.”
કડિયાને શૂળી ઠરી, વણિક બચ્યો તે વાર;
ચૂક એ ગારો કરનારની, કડિયે કરી ઉચ્ચાર.
ગારો કરનાર કહે, “પાણી થયું વિશેષ;
એ તો ચૂક પખાલીની, મારી ચૂક ન લેશ”
પુરપતી કહે પખલીને, “જો તું શૂળીએ જાય,
આજ પછી આ ગામમાં, એવા ગુના ન થાય.”
“મુલ્લાં નીસર્યા મારગે, મેં જોયુ તે દિશ;
પાણી અધિક તેથી પડ્યું, રાજા છાંડો રીસ.”
મુલ્લાંજીને મારવા, કરી એવો નિરધાર;
શૂળી પાસે લઈ ગયા, મુલ્લાંને તે વાર.
ફળ જાડું શૂળી તણું, મુલ્લાં પાતળે અંગ;
એવી હકીકત ચાકરે, જઈ કહી ભૂપ પ્રસંગ.
ભૂપ કહે, “શું હરઘડી આવી પૂછો કોઈ;
શોધી ચઢાવો શૂળીએ, જાડા નરને જોઈ.”
જોતાં જોતાં એ જડ્યો, જોગી જાડે અંગ;
બહુ દિન ખાઈને બન્યો, રાતે માતે રંગ
શિષ્ય મુદત માગી ગયો ગુરુ પાસે પસ્તાય;
ગુરુએ આવી ઉગારિયો, અદભૂત કરી ઉપાય.
જોગી શૂળી પાસ જઈ કહે, “ભૂપ સુણ કાન,
આ અવસર શૂળીએ ચઢે, વેગે મળે વિમાન.”
ચેલો બોલ્યો, “હું ચઢું” ને ગુરુ કહે, “હું આપ;”
અધિપતિ કહે, “ચઢીએ અમો, પૂરણ મળે પ્રતાપ.”
ગુરુએ ચેલાને ગામથી, પહોંચાડ્યા ગાઉ પાંચ;
રાજા શૂળી પર રહ્યો, અંગે વેઠી આંચ.
अंधेरी नगरी ने गंडु राजा
पूरी एक अंधेरी ने गंडु राजा,
टके शेर भाजी ने टके शेर खाजां;
बधी चीज वेचाय त्यां भाव एके,
कदी सारी बूरी न वेचे विवेके.
त्यां जई चढ्या बे गुरु एक चेलो,
गयो गाममां मागवा शिष्य पेलो;
लीधी सुखडी हाटथी आपी आटो,
गुरु पास जईने कहे, “खूब खाट्यो.”
गुरुजी कहे, “रात रहेवुं न आंही,
सहु एक भावे खपे चीज ज्यांही;
हशे चोरने शाहनो न्याय एके,
नही होय शिक्षा गुनानी विवेके.
न ए वस्तीमां एक वासो वसीजे,
चलो सद्य चेला जवुं गाम बीजे.”
कहे शिष्य, “खावा पीवा खूब आंही,
तजी तेह हुं तो न आवीश क्यांही.”
गुरुए बहु बोध दीधो ज खासो,
“नहीं योग्य आंही रह्ये रातवासो.”
न मानी कशी वात ते शिष्य जयारे,
गुरुजी तजीने गया गाम त्यारे.
रह्या शिष्यजी तो त्यहां दिन झाझा,
बहु खाईपीने थया खूब ताजा;
पछीथी थया तेहना हाल केवा,
कहुं छुं हवे हुं सुणो सद्य तेवा.
तस्कर खातर पाडवा, गया वणिकने द्धार;
तहां भीत तूटी पडी, चोर दबाया चार.
मात प्रभाते चोरनी, गई नृपने फरियाद;
शूळी ठरावी शेठने, डोशीनी सूणी दाद.
“एवु घर केवुं चण्युं, खून थयां ते ठार;
राते खातर खोदतां, चोर दबाया चार.”
वणिक कहे, “कडिया तणो एमां वांक अपार;
खरेखरी एमां नथी, मारो खोड लगार.”
कडियाने शूळी ठरी, वणिक बच्यो ते वार;
चूक ए गारो करनारनी, कडिये करी उच्चार.
गारो करनार कहे, “पाणी थयुं विशेष;
ए तो चूक पखालीनी, मारी चूक न लेश”
पुरपती कहे पखलीने, “जो तुं शूळीए जाय,
आज पछी आ गाममां, एवा गुना न थाय.”
“मुल्लां नीसर्या मारगे, में जोयु ते दिश;
पाणी अधिक तेथी पड्युं, राजा छांडो रीस.”
मुल्लांजीने मारवा, करी एवो निरधार;
शूळी पासे लई गया, मुल्लांने ते वार.
फळ जाडुं शूळी तणुं, मुल्लां पातळे अंग;
एवी हकीकत चाकरे, जई कही भूप प्रसंग.
भूप कहे, “शुं हरघडी आवी पूछो कोई;
शोधी चढावो शूळीए, जाडा नरने जोई.”
जोतां जोतां ए जड्यो, जोगी जाडे अंग;
बहु दिन खाईने बन्यो, राते माते रंग
शिष्य मुदत मागी गयो गुरु पासे पस्ताय;
गुरुए आवी उगारियो, अदभूत करी उपाय.
जोगी शूळी पास जई कहे, “भूप सुण कान,
आ अवसर शूळीए चढे, वेगे मळे विमान.”
चेलो बोल्यो, “हुं चढुं” ने गुरु कहे, “हुं आप;”
अधिपति कहे, “चढीए अमो, पूरण मळे प्रताप.”
गुरुए चेलाने गामथी, पहोंचाड्या गाउ पांच;
राजा शूळी पर रह्यो, अंगे वेठी आंच.
Andheri Nagari Ne Gandu Raja
Puri ek andheri ne gandu raja,
Take sher bhaji ne take sher khajan;
Badhi chij vechaya tyan bhav eke,
Kadi sari buri n veche viveke.
Tyan jai chadhya be guru ek chelo,
Gayo gamaman magava shishya pelo;
Lidhi sukhadi hatathi api ato,
Guru pas jaine kahe, “Khub khatyo.”
Guruji kahe, "Rat rahevun n anhi,
Sahu ek bhave khape chij jyanhi;
Hashe chorane shahano nyaya eke,
Nahi hoya shiksha gunani viveke.
N e vastiman ek vaso vasije,
Chalo sadya chela javun gam bije." Kahe shishya, “Khava piva khub anhi,
Taji teh hun to n avish kyanhi.”
Gurue bahu bod didho j khaso, “Nahin yogya anhi rahye ratavaso.” N mani kashi vat te shishya jayare,
Guruji tajine gaya gam tyare.
Rahya shishyaji to tyahan din zaza,
Bahu khaipine thaya khub taja;
Pachhithi thaya tehana hal keva,
Kahun chhun have hun suno sadya teva.
Taskar khatar padava, gaya vanikane ddhara;
Tahan bhit tuti padi, chor dabaya chara. Mat prabhate chorani, gai nrupane fariyada;
Shuli tharavi shethane, doshini suni dada.
“evu ghar kevun chanyun, khun thayan te thara;
Rate khatar khodatan, chor dabaya chara.” Vanik kahe, “Kadiya tano eman vanka apara;
Kharekhari eman nathi, maro khod lagara.”
Kadiyane shuli thari, vanik bachyo te vara;
Chuk e garo karanarani, kadiye kari uchchara. Garo karanar kahe, “Pani thayun vishesha;
E to chuk pakhalini, mari chuk n lesha”
Purapati kahe pakhaline, “Jo tun shulie jaya,
Aj pachhi a gamaman, eva guna n thaya.” “Mullan nisarya marage, men joyu te disha;
Pani adhik tethi padyun, raja chhando risa.”
Mullanjine marava, kari evo niradhara;
Shuli pase lai gaya, mullanne te vara. Fal jadun shuli tanun, mullan patale anga;
Evi hakikat chakare, jai kahi bhup prasanga.
Bhup kahe, “Shun haraghadi avi puchho koi;
Shodhi chadhavo shulie, jada narane joi.” Jotan jotan e jadyo, jogi jade anga;
Bahu din khaine banyo, rate mate ranga
Shishya mudat magi gayo guru pase pastaya;
Gurue avi ugariyo, adabhut kari upaya. Jogi shuli pas jai kahe, “Bhup sun kana,
A avasar shulie chadhe, vege male vimana.”
Chelo bolyo, “Hun chadhun” ne guru kahe, “Hun apa;”
Adhipati kahe, “Chadhie amo, puran male pratapa.” Gurue chelane gamathi, pahonchadya gau pancha;
Raja shuli par rahyo, ange vethi ancha.
Andherī nagarī ne ganḍu rājā
Pūrī ek andherī ne ganḍu rājā,
Ṭake sher bhājī ne ṭake sher khājān;
Badhī chīj vechāya tyān bhāv eke,
Kadī sārī būrī n veche viveke.
Tyān jaī chaḍhyā be guru ek chelo,
Gayo gāmamān māgavā shiṣhya pelo;
Līdhī sukhaḍī hāṭathī āpī āṭo,
Guru pās jaīne kahe, “Khūb khāṭyo.”
Gurujī kahe, “Rāt rahevun n ānhī,
Sahu ek bhāve khape chīj jyānhī;
Hashe chorane shāhano nyāya eke,
Nahī hoya shikṣhā gunānī viveke.
N e vastīmān ek vāso vasīje,
Chalo sadya chelā javun gām bīje.” Kahe shiṣhya, “Khāvā pīvā khūb ānhī,
Tajī teh hun to n āvīsh kyānhī.”
Gurue bahu boḍ dīdho j khāso, “Nahīn yogya ānhī rahye rātavāso.” N mānī kashī vāt te shiṣhya jayāre,
Gurujī tajīne gayā gām tyāre.
Rahyā shiṣhyajī to tyahān din zāzā,
Bahu khāīpīne thayā khūb tājā;
Pachhīthī thayā tehanā hāl kevā,
Kahun chhun have hun suṇo sadya tevā.
Taskar khātar pāḍavā, gayā vaṇikane ddhāra;
Tahān bhīt tūṭī paḍī, chor dabāyā chāra. Māt prabhāte choranī, gaī nṛupane fariyāda;
Shūḷī ṭharāvī sheṭhane, ḍoshīnī sūṇī dāda.
“evu ghar kevun chaṇyun, khūn thayān te ṭhāra;
Rāte khātar khodatān, chor dabāyā chāra.” Vaṇik kahe, “Kaḍiyā taṇo emān vānka apāra;
Kharekharī emān nathī, māro khoḍ lagāra.”
Kaḍiyāne shūḷī ṭharī, vaṇik bachyo te vāra;
Chūk e gāro karanāranī, kaḍiye karī uchchāra. Gāro karanār kahe, “Pāṇī thayun visheṣha;
E to chūk pakhālīnī, mārī chūk n lesha”
Purapatī kahe pakhalīne, “Jo tun shūḷīe jāya,
Āj pachhī ā gāmamān, evā gunā n thāya.” “Mullān nīsaryā mārage, men joyu te disha;
Pāṇī adhik tethī paḍyun, rājā chhānḍo rīsa.”
Mullānjīne māravā, karī evo niradhāra;
Shūḷī pāse laī gayā, mullānne te vāra. Faḷ jāḍun shūḷī taṇun, mullān pātaḷe anga;
Evī hakīkat chākare, jaī kahī bhūp prasanga.
Bhūp kahe, “Shun haraghaḍī āvī pūchho koī;
Shodhī chaḍhāvo shūḷīe, jāḍā narane joī.” Jotān jotān e jaḍyo, jogī jāḍe anga;
Bahu din khāīne banyo, rāte māte ranga
Shiṣhya mudat māgī gayo guru pāse pastāya;
Gurue āvī ugāriyo, adabhūt karī upāya. Jogī shūḷī pās jaī kahe, “Bhūp suṇ kāna,
Ā avasar shūḷīe chaḍhe, vege maḷe vimāna.”
Chelo bolyo, “Hun chaḍhun” ne guru kahe, “Hun āpa;”
Adhipati kahe, “Chaḍhīe amo, pūraṇ maḷe pratāpa.” Gurue chelāne gāmathī, pahonchāḍyā gāu pāncha;
Rājā shūḷī par rahyo, ange veṭhī āncha.
Source : દલપતરામ