અનુસ્વાર અષ્ટક
(હરિગીત)
હું બિંદુ સુંદર માત શારદને લલાટે ચંદ્ર શું,
મુજને સદા યોજો સમજથી, ચિત્ત બનશે ઈંદ્ર શું.
મુજ સ્થાન ક્યાં, મુજ શી ગતિ જાણી લિયો રસ પ્રેમથી,
તો સજ્જ બનશો જ્ઞાનથી, સૌંદર્યથી ને ક્ષેમથી.
તો પ્રથમ જાણો હું અને તુંમાં સદા મુજ વાસ છે,
આ જ્ઞાન વિણ હુ-હુ અને તુ-તુ તણો ઉપહાસ છે.
હું કરુ-વાંચુ-લખુ જો જો એમ લખશો લેશ તો,
મા શારદાના રમ્ય વદને લાગતી શી મેશ જો.
નરમાં કદી નહિ, નારીમાં ના એકવચને હું રહું,
હું કિંતુ નારી બહુવચનમાં માનવંતુ પદ ગ્રહું.
‘બા ગયાં’, ‘આવ્યાં બેન મોટાં’ એમ જો ન તમે લખો,
‘બા ગયા’, ‘આવ્યા બેન મોટા’ શો પછી બનશે ડખો.
ને નાન્યતરમાં તો ઘણી સેવક તણી છે હાજરી,
લો, મુજ વિનાના શબ્દની યાદી કરી જોજો જરી.
સૌ મુજ વિશેષણ એક ને બહુવચનમાં રાખો મને,
યાચું કૃપા આ ખાસ, મારો ભરખ ત્યાં ઝાઝો બને.
‘શું ફૂલ પેલું શોભતું’ ! જો આવું પ્રેમે ઉચ્ચરો,
‘શાં ફૂલ પેલાં શોભતાં’ ! બહુવચનમાં વાણી કરો.
મોજું નિહાળો એક નીરે, ત્યાં પછી મોજાં બને,
બમણાં અને તમણાં પછી અણગણ્યાં કોણ કહો ગણે?
ને બંધુ, પીતાં ‘નીર ઠંડું’ ના મને પણ પી જતા,
ને ‘ઝાડ ઉંચાં’ પણ ચડો તો ના મને ગબડાવતા.
બકરા અને બકરાં, ગધેડા ને ગધેડાં એક ના,
ગાડાં અને ગાંડા મહીં જે ભેદ, ભૂલો છેક ના.
ને જ્યાં ન મારો ખપ, મને ત્યાં લઈ જતા ન કૃપા કરી,
નરજાતિ સંગે મૂકતાં, પગ મૂકજો નિત્યે ડરી.
કો મલ્લને એવું કહ્યું જો, ‘ક્યાં ગયાં’તાં આપજી?’
જોજો મળે ના તરત મુક્કાનો મહા સરપાવજી.
તો મિત્ર મારી નમ્ર અરજી આટલી મનમાં ધરો,
લખતાં અને વદતાં મને ના સ્વપ્નમાંયે વિસ્મરો.
હું રમ્ય ગુંજન ગુંજતું નિત જ્ઞાનના પુષ્પે ઠરું,
અજ્ઞાનમાં પણ ડંખું કિંતુ એ કથા નહિ હું કરું.
(દોહરો)
અનુસ્વારનું આ લખ્યું સુંદર અષ્ટક આમ,
પ્રેમ થકી પાકું ભણો, પામો સિદ્ધિ તમામ.
છાપે છાપે છાપજો, પુસ્તક પુસ્તક માંહ્ય,
કંઠ કંઠ કરજો, થશે શારદ માત સહાય.
પાકો આનો પાઠ જો કરવાને મન થાય,
સૂચન એક સમર્પું તો, કમર કસીલો, ભાઈ!
નકલ કરો અષ્ટક તણી એકચિત્ત થઈ ખાસ,
અનુસ્વાર એંશી લખ્યાં પૂરાં, તો બસ પાસ
-સુન્દરમ્
Anuswar Ashṭaka
(harigita)
Hun bindu sundar mat sharadane lalate chandra shun,
Mujane sad yojo samajathi, chitṭa banashe indra shun. Muj sthan kyan, muj shi gati jani liyo ras premathi,
To sajja banasho gnanathi, saundaryathi ne kshemathi.
To pratham jano hun ane tunman sad muj vas chhe,
A gnan vin hu-hu ane tu-tu tano upahas chhe. Hun karu-vanchu-lakhu jo jo em lakhasho lesh to,
M sharadan ramya vadane lagati shi mesh jo.
Naraman kadi nahi, nariman n ekavachane hun rahun,
Hun kintu nari bahuvachanaman manavantu pad grahun.
‘b gayan’, ‘avyan ben motan’ em jo n tame lakho,
‘b gaya’, ‘avya ben mota’ sho pachhi banashe dakho.
Ne nanyataraman to ghani sevak tani chhe hajari,
Lo, muj vinan shabdani yadi kari jojo jari. Sau muj visheshan ek ne bahuvachanaman rakho mane,
Yachun krup a khasa, maro bharakh tyan zazo bane.
‘shun ful pelun shobhatun’ ! jo avun preme uchcharo,
‘shan ful pelan shobhatan’ ! bahuvachanaman vani karo. Mojun nihalo ek nire, tyan pachhi mojan bane,
Bamanan ane tamanan pachhi anaganyan kon kaho gane?
Ne bandhu, pitan ‘nir thandun’ n mane pan pi jata,
Ne ‘zad unchan’ pan chado to n mane gabadavata. Bakar ane bakaran, gadhed ne gadhedan ek na,
Gadan ane ganda mahin je bheda, bhulo chhek na.
Ne jyan n maro khapa, mane tyan lai jat n krup kari,
Narajati sange mukatan, pag mukajo nitye dari. Ko mallane evun kahyun jo, ‘kyan gayan’tan apaji?’
Jojo male n tarat mukkano mah sarapavaji.
To mitra mari namra araji aṭali manaman dharo,
Lakhatan ane vadatan mane n swapnamanye vismaro. Hun ramya gunjan gunjatun nit gnanan pushpe ṭharun,
Agnanaman pan dankhun kintu e kath nahi hun karun.
(doharo)
Anuswaranun a lakhyun sundar ashṭak ama,
Prem thaki pakun bhano, pamo siddhi tamama. Chhape chhape chhapajo, pustak pustak manhya,
Kantha kantha karajo, thashe sharad mat sahaya.
Pako ano path jo karavane man thaya,
Suchan ek samarpun to, kamar kasilo, bhai! Nakal karo ashṭak tani ekachitṭa thai khasa,
Anuswar enshi lakhyan puran, to bas pasa
-Sundaram