ગતિ સ્થાવરને કહે
(શિખરિણી)
ગતિ સ્થાવરને કહે નહીં સ્થિર કંઈ આ જગતમાં
કહો જેને ભાવિ પળ મહીં થતો સાંપ્રત જ્યહાં
અને એ યે કેવો ગત સમય થાતો તુરતમાં
નહીં સ્થાવર સાચો જડ અજડ સર્વે પલટતાં
ખરે છે ના તારું સકલ જગમાં સ્થાન ક્યહીં યે
વદે સ્થાવર તારું કથન પણ સ્થાયી જ નહીં કે!
-ગીતા પરીખ
સાપેક્ષતાવાદનો સાર
આ બ્રહ્માંડ કે બ્રહ્માંડની પેલે પાર કશું ન સ્થિર છે
સર્વે ભૌતિક પદાર્થ ગતિશીલ ને પરિવર્તનશીલ છે
સમગ્ર બ્રહ્માંડમાં એક એક તારા નક્ષત્ર કે નભગંગામાં
સ્થગિતતા નથી કશે કોઈ એક વિરાટકાય પદાર્થમાં
જૂઓ સુક્ષ્મમાં તો ત્યાં પણ ગતિ ને પરિવર્તન સર્વમાં
અણુયે અણુમાં ફરતાં પરમાણુ કેન્દ્નની પ્રદક્ષિણા
જડ ભલે હોય સજ્જડ જડ તોયે તે ગતિશીલ છે
જેનું છે અસ્તિત્વ તે સઘળું પરિવર્તનશીલ છે
ન સુક્ષ્મમાં ન વિરાટમાં ન આજમાં ન કાલમાં
સ્થૈર્ય સંભવે ન કો દૂર કે નજીકના ભૌતિક પદાર્થમાં
સ્થિરતાનો ભ્રમ માત્ર સમગતિશીલ વચ્ચે સર્જાઈ શકે
અન્યથા સર્વ પદાર્થ અન્યોન્યને દૂર નિકટ જતાં દિસે
પદાર્થ અસ્થિર ને વળી પલટાતા રહેતા ઊર્જામાં
ને ઊર્જા તો ચંચળ બંધાઈ રહે ન કદી નિજ રૂપમાં
પદાર્થ ને ઊર્જાનો સરવાળો રહેતો એકસરખો સર્વદા
વધઘટ એકમેકનીને બન્ને સરભર કરતા રહેતા સદા
સમયની તો વાત જ શી કરવી એ સરતો રહે સર્વદા
ન સમજાય કોઈને કે સમય ભૌતિક કે માત્ર કલ્પના
ગતિની અભિવ્યક્તિ સમય સમય મપાતો ગતિ વડે
સ્થળને કે સમયને જાણી શકાતાં માત્ર અન્યોન્ય વડે
ગતિની સીમા છે પ્રકાશ ન કોઈ પ્રકાશને વટાવી શકે
વટાવે તો કદાચ વર્તમાનને ભાવિમાં પલટાવી શકે
સાપેક્ષતાવાદનો આ સાર જે સરળતાથી સમજી શકે
તેની જ્ઞાન પિપાસાને લગામ ન કોઈ બાંધી શકે
गति स्थावरने कहे
(शिखरिणी)
गति स्थावरने कहे नहीं स्थिर कंई आ जगतमां
कहो जेने भावि पळ महीं थतो सांप्रत ज्यहां
अने ए ये केवो गत समय थातो तुरतमां
नहीं स्थावर साचो जड अजड सर्वे पलटतां
खरे छे ना तारुं सकल जगमां स्थान क्यहीं ये
वदे स्थावर तारुं कथन पण स्थायी ज नहीं के!
-गीता परीख
सापेक्षतावादनो सार
आ ब्रह्मांड के ब्रह्मांडनी पेले पार कशुं न स्थिर छे
सर्वे भौतिक पदार्थ गतिशील ने परिवर्तनशील छे
समग्र ब्रह्मांडमां एक एक तारा नक्षत्र के नभगंगामां
स्थगितता नथी कशे कोई एक विराटकाय पदार्थमां
जूओ सुक्ष्ममां तो त्यां पण गति ने परिवर्तन सर्वमां
अणुये अणुमां फरतां परमाणु केन्द्ननी प्रदक्षिणा
जड भले होय सज्जड जड तोये ते गतिशील छे
जेनुं छे अस्तित्व ते सघळुं परिवर्तनशील छे
न सुक्ष्ममां न विराटमां न आजमां न कालमां
स्थैर्य संभवे न को दूर के नजीकना भौतिक पदार्थमां
स्थिरतानो भ्रम मात्र समगतिशील वच्चे सर्जाई शके
अन्यथा सर्व पदार्थ अन्योन्यने दूर निकट जतां दिसे
पदार्थ अस्थिर ने वळी पलटाता रहेता ऊर्जामां
ने ऊर्जा तो चंचळ बंधाई रहे न कदी निज रूपमां
पदार्थ ने ऊर्जानो सरवाळो रहेतो एकसरखो सर्वदा
वधघट एकमेकनीने बन्ने सरभर करता रहेता सदा
समयनी तो वात ज शी करवी ए सरतो रहे सर्वदा
न समजाय कोईने के समय भौतिक के मात्र कल्पना
गतिनी अभिव्यक्ति समय समय मपातो गति वडे
स्थळने के समयने जाणी शकातां मात्र अन्योन्य वडे
गतिनी सीमा छे प्रकाश न कोई प्रकाशने वटावी शके
वटावे तो कदाच वर्तमानने भाविमां पलटावी शके
सापेक्षतावादनो आ सार जे सरळताथी समजी शके
तेनी ज्ञान पिपासाने लगाम न कोई बांधी शके
Gati Sthavarane Kahe
(shikharini)
Gati sthavarane kahe nahin sthir kani a jagataman
Kaho jene bhavi pal mahin thato sanprat jyahan
Ane e ye kevo gat samaya thato turataman
Nahin sthavar sacho jad ajad sarve palatatan
Khare chhe na tarun sakal jagaman sthan kyahin ye
Vade sthavar tarun kathan pan sthayi j nahin ke!
-gita parikha
Sapekshatavadano sara
A brahmanda ke brahmandani pele par kashun n sthir chhe
Sarve bhautik padarth gatishil ne parivartanashil chhe
Samagra brahmandaman ek ek tara nakshatra ke nabhagangaman
Sthagitata nathi kashe koi ek viratakaya padarthaman
Juo sukshmaman to tyan pan gati ne parivartan sarvaman
Anuye anuman faratan paramanu kendnani pradakshina
Jad bhale hoya sajjad jad toye te gatishil chhe
Jenun chhe astitva te saghalun parivartanashil chhe
N sukshmaman n virataman n ajaman n kalaman
Sthairya sanbhave n ko dur ke najikana bhautik padarthaman
Sthiratano bhram matra samagatishil vachche sarjai shake
Anyatha sarva padarth anyonyane dur nikat jatan dise
Padarth asthir ne vali palatata raheta urjaman
Ne urja to chanchal bandhai rahe n kadi nij rupaman
Padarth ne urjano saravalo raheto ekasarakho sarvada
Vadhaghat ekamekanine banne sarabhar karata raheta sada
Samayani to vat j shi karavi e sarato rahe sarvada
N samajaya koine ke samaya bhautik ke matra kalpana
Gatini abhivyakti samaya samaya mapato gati vade
Sthalane ke samayane jani shakatan matra anyonya vade
Gatini sima chhe prakash n koi prakashane vatavi shake
Vatave to kadach vartamanane bhaviman palatavi shake
Sapekshatavadano a sar je saralatathi samaji shake
Teni jnyan pipasane lagam n koi bandhi shake
Gati sthāvarane kahe
(shikhariṇī)
Gati sthāvarane kahe nahīn sthir kanī ā jagatamān
Kaho jene bhāvi paḷ mahīn thato sānprat jyahān
Ane e ye kevo gat samaya thāto turatamān
Nahīn sthāvar sācho jaḍ ajaḍ sarve palaṭatān
Khare chhe nā tārun sakal jagamān sthān kyahīn ye
Vade sthāvar tārun kathan paṇ sthāyī j nahīn ke!
-gītā parīkha
Sāpekṣhatāvādano sāra
Ā brahmānḍa ke brahmānḍanī pele pār kashun n sthir chhe
Sarve bhautik padārth gatishīl ne parivartanashīl chhe
Samagra brahmānḍamān ek ek tārā nakṣhatra ke nabhagangāmān
Sthagitatā nathī kashe koī ek virāṭakāya padārthamān
Jūo sukṣhmamān to tyān paṇ gati ne parivartan sarvamān
Aṇuye aṇumān faratān paramāṇu kendnanī pradakṣhiṇā
Jaḍ bhale hoya sajjaḍ jaḍ toye te gatishīl chhe
Jenun chhe astitva te saghaḷun parivartanashīl chhe
N sukṣhmamān n virāṭamān n ājamān n kālamān
Sthairya sanbhave n ko dūr ke najīkanā bhautik padārthamān
Sthiratāno bhram mātra samagatishīl vachche sarjāī shake
Anyathā sarva padārth anyonyane dūr nikaṭ jatān dise
Padārth asthir ne vaḷī palaṭātā rahetā ūrjāmān
Ne ūrjā to chanchaḷ bandhāī rahe n kadī nij rūpamān
Padārth ne ūrjāno saravāḷo raheto ekasarakho sarvadā
Vadhaghaṭ ekamekanīne banne sarabhar karatā rahetā sadā
Samayanī to vāt j shī karavī e sarato rahe sarvadā
N samajāya koīne ke samaya bhautik ke mātra kalpanā
Gatinī abhivyakti samaya samaya mapāto gati vaḍe
Sthaḷane ke samayane jāṇī shakātān mātra anyonya vaḍe
Gatinī sīmā chhe prakāsh n koī prakāshane vaṭāvī shake
Vaṭāve to kadāch vartamānane bhāvimān palaṭāvī shake
Sāpekṣhatāvādano ā sār je saraḷatāthī samajī shake
Tenī jnyān pipāsāne lagām n koī bāndhī shake
Source : માવજીભાઈ