હું માનવી માનવ થાઉં તો ઘણું
પૃથ્વીઉછંગે ઊછરેલ માનવી
હું માનવી માનવ થાઉં તો ઘણું!
અનન્ત વિશ્વે લઘુ બિન્દુ પૃથ્વી
પરે હું ચૈતન્ય તણો જ બિન્દુ
ચૈતન્યશાળી થઈ ચેતનાનો
પ્રવાહ સીંચું જડમાં તો ઘણું!
આ દેહ પે પાંખ ઉગાડવી ના,
આ ખોબલે સૃષ્ટિ ઉછાળવી ના,
અમાનુષી શક્તિ જ જાચવી ના.
દિક્કાળના સર્વ પેટાળ ભેદી,
નેપથ્ય સૌ સ્થૂલતણા છેદી,
સૂર્યોતણી જોઈ નિહારિકાઓ
આ આંખ પે પાંપણ બીડવાની.
ઊડી ઊડી આભ તણા ઊંડાણે,
સમુદ્રના ગહ્વર પટાળે,
ભમી ભમીને પગ ઠારવા તો
ને શ્વાસ લેવા અહીં આવવાનું.
કીકી ક્યાં આ, ઉડુમંડળો ક્યાં?
ક્યાં પાય આ, ક્યાં જ દિગન્તરાળો?
આ દેહડીની રજ શી ભુજામાં
આ ઊંડાણું આભ સમાય શાનું?
આ વિશ્વનો અંશ જ જો ધરા તો
કને તજી દૂર કેમ ઘૂમું?
ધરાતણો અંશ જ પિણ્ડ આ તો
બ્રહ્માણ્ડ આ પિણ્ડ વિશે જ ખોળું.
છે વિશ્વ મારા હૃદયે સમાયું,
શ્વાસે ભર્યો મેં જ જગપ્રાણવાયુ,
આંખે ભર્યા સૂર્યતણા પ્રકાશો,
દેહે બધાં દેવતણો જ વાસો;
પરમાણુમાં સર્વવ્યાપી સમાયો,
આ બુદ્બુદે ચેતનઅબ્ધિ માયો,
આ વૈખરીથી જ અગમ્ય ગાયો,
આ સ્થૂલમાં સૂક્ષ્મતમે વિલાસ્યો.
રે, સૂક્ષ્મથી સ્થૂલ પ્રકાશ પામ્યું,
નિશ્ચેટથી ચેષ્ટિત સર્વ જામ્યું,
રે, સ્થૂલ ને ચેષ્ટિતને ઉપાસી
અતીત તે સૂક્ષ્મ મથું હું જોવા:
મારા પદે આ પડી મૃત્તિકા જે
તે ખોબલે લૈ મસળું, નિહાળું.
નિશ્ચેટ માટીકણ આ પડેલા,
સચેષ્ટ મારા કણ આ બનેલા.
નિશ્ચેષ્ટને વાયુ જગે વિખેરે,
સચેષ્ટ મારા કણ હું વિખેરું.
નિશ્ચેષ્ટથી ચેતનધાન્ય ઊગે,
સચેષ્ટથી હું ય કંઈ ઉગાડું.
જે જે કણોથી ઘટ આ ઘડાયો,
પાછા દઉં તે સૌ વ્યાજ સાથે,
મારું અહં પોષું કદી ન એથી,
ન સ્વાર્થનાં મંદિર બાંધું એથી.
નિશ્ચેષ્ટ ને ચેષ્ટિત જે કણો તે
આ ભૂમિ મારી, મુજ ભાંડુઓ જે
તે કાજ આ સૌ કણ દૌ વિખેરી,
વીંટાળી દઉં સૌ ઋણના ઊભેરી.
વિકાસકેરા ક્રમમાં વધંતાં
કીટાદિથી માંડી મનુષ્ય થાતાં,
જે ખોળિયું પામું ન તેહ નિંદું,
તેના જ દ્વારા કરું કાર્ય સંધું.
આજે પડ્યા માનવદેહમાં હું
સંપૂર્ણ થાવા જ મનુષ્ય ઈચ્છું.
આ ચેતનાના કણ કાજ આંહી
પ્રકાશવાની ઘણી કાલિમા છે,
હજી ઘણાં ભૂતલ ખેડવાનાં,
હજી ઘણાં જંગલ વીંધવાનાં,
નિઃસીમ છે કાર્યપટો બિછાવ્યાં.
આ ભૂતલે જે પુરુષાર્થગંજ
તે એક શું કિંતુ અનેક જન્મો
મનુષ્યનાથી પણ ખૂટે ના
આ શક્તિદાત્રી, પુરુષાર્થદાત્રી,
મનોવિધાત્રી, મુદપ્રાણદાત્રી,
હૈયે ઊઠંતા સહુ ભાવ કેરી
આ માનવી ભૂમિ જ કામધેનુ,
ભુગર્ભરત્ના વસુધા જનેતા
તજી ક્યહાં હાલ જવા ન ઈચ્છું.
આ ચેતનાનો કણ જાળવી હું
અમાનુષી દાનવતાપ્રપાતે
બૂઝાઈ જાતો હું લઈ બચાવી,
એ ચેતનાને અધિકાધિક હું
પ્રજ્વાળવા ઈચ્છું અહીં અહીં જ,
આ ભૂમિમાં, માનવદેહ માંહે
પુનઃ પુનઃ પ્રાર્થું હું જન્મ મારો.
તે આમ ઉત્ક્રાંતિપંથે પળંતો
હું માનવી ચિત્ચણગાર ઝાઝો
જ્વલંત થાતો કંઈ કાળ અંતે
નિર્ધૂમ્રજ્યોતિ થઉં શુદ્ધ આત્મા.
ભલે ભલે તો, પરવા પરંતુ
સુદૂર એ ભાવિ તણી હજી ના.
આજે અહીં ભૂતલમાંહી જન્મ્યો
મનુષ્યદેહે બસ ઈચ્છું આટલું:
આ અલ્પદેહે પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા
સ્થપાયેલી શાશ્વત સત્યનિષ્ઠા
સત્કાર્યદીક્ષા હ્રદયે બલિષ્ઠા
ધરી મથંતો હું મરું તો ઘણું!
અનંતનો દીપકવાહી હું આ
અકલ્પ્ય પંથે પળનાર હું જે
મનુષ્ય જન્મ્યો, મરતાં સુધી હું
‘હતો ખરો માણસ’ બની રહું;
જ્યાં પાય મારા તહીં શીશ મારું,
જ્યાં દેહ મારો તહીં હૈયું મારું,
વસુંધરાનું વસુ થાઉં તો સાચું,
હું માનવી માનવ થાઉં તો ઘણું!
हुं मानवी मानव थाउं तो घणुं
पृथ्वीउछंगे ऊछरेल मानवी
हुं मानवी मानव थाउं तो घणुं!
अनन्त विश्वे लघु बिन्दु पृथ्वी
परे हुं चैतन्य तणो ज बिन्दु
चैतन्यशाळी थई चेतनानो
प्रवाह सींचुं जडमां तो घणुं!
आ देह पे पांख उगाडवी ना,
आ खोबले सृष्टि उछाळवी ना,
अमानुषी शक्ति ज जाचवी ना.
दिक्काळना सर्व पेटाळ भेदी,
नेपथ्य सौ स्थूलतणा छेदी,
सूर्योतणी जोई निहारिकाओ
आ आंख पे पांपण बीडवानी.
ऊडी ऊडी आभ तणा ऊंडाणे,
समुद्रना गह्वर पटाळे,
भमी भमीने पग ठारवा तो
ने श्वास लेवा अहीं आववानुं.
कीकी क्यां आ, उडुमंडळो क्यां?
क्यां पाय आ, क्यां ज दिगन्तराळो?
आ देहडीनी रज शी भुजामां
आ ऊंडाणुं आभ समाय शानुं?
आ विश्वनो अंश ज जो धरा तो
कने तजी दूर केम घूमुं?
धरातणो अंश ज पिण्ड आ तो
ब्रह्माण्ड आ पिण्ड विशे ज खोळुं.
छे विश्व मारा हृदये समायुं,
श्वासे भर्यो में ज जगप्राणवायु,
आंखे भर्या सूर्यतणा प्रकाशो,
देहे बधां देवतणो ज वासो;
परमाणुमां सर्वव्यापी समायो,
आ बुद्बुदे चेतनअब्धि मायो,
आ वैखरीथी ज अगम्य गायो,
आ स्थूलमां सूक्ष्मतमे विलास्यो.
रे, सूक्ष्मथी स्थूल प्रकाश पाम्युं,
निश्चेटथी चेष्टित सर्व जाम्युं,
रे, स्थूल ने चेष्टितने उपासी
अतीत ते सूक्ष्म मथुं हुं जोवा:
मारा पदे आ पडी मृत्तिका जे
ते खोबले लै मसळुं, निहाळुं.
निश्चेट माटीकण आ पडेला,
सचेष्ट मारा कण आ बनेला.
निश्चेष्टने वायु जगे विखेरे,
सचेष्ट मारा कण हुं विखेरुं.
निश्चेष्टथी चेतनधान्य ऊगे,
सचेष्टथी हुं य कंई उगाडुं.
जे जे कणोथी घट आ घडायो,
पाछा दउं ते सौ व्याज साथे,
मारुं अहं पोषुं कदी न एथी,
न स्वार्थनां मंदिर बांधुं एथी.
निश्चेष्ट ने चेष्टित जे कणो ते
आ भूमि मारी, मुज भांडुओ जे
ते काज आ सौ कण दौ विखेरी,
वींटाळी दउं सौ ऋणना ऊभेरी.
विकासकेरा क्रममां वधंतां
कीटादिथी मांडी मनुष्य थातां,
जे खोळियुं पामुं न तेह निंदुं,
तेना ज द्वारा करुं कार्य संधुं.
आजे पड्या मानवदेहमां हुं
संपूर्ण थावा ज मनुष्य ईच्छुं.
आ चेतनाना कण काज आंही
प्रकाशवानी घणी कालिमा छे,
हजी घणां भूतल खेडवानां,
हजी घणां जंगल वींधवानां,
निःसीम छे कार्यपटो बिछाव्यां.
आ भूतले जे पुरुषार्थगंज
ते एक शुं किंतु अनेक जन्मो
मनुष्यनाथी पण खूटे ना
आ शक्तिदात्री, पुरुषार्थदात्री,
मनोविधात्री, मुदप्राणदात्री,
हैये ऊठंता सहु भाव केरी
आ मानवी भूमि ज कामधेनु,
भुगर्भरत्ना वसुधा जनेता
तजी क्यहां हाल जवा न ईच्छुं.
आ चेतनानो कण जाळवी हुं
अमानुषी दानवताप्रपाते
बूझाई जातो हुं लई बचावी,
ए चेतनाने अधिकाधिक हुं
प्रज्वाळवा ईच्छुं अहीं अहीं ज,
आ भूमिमां, मानवदेह मांहे
पुनः पुनः प्रार्थुं हुं जन्म मारो.
ते आम उत्क्रांतिपंथे पळंतो
हुं मानवी चित्चणगार झाझो
ज्वलंत थातो कंई काळ अंते
निर्धूम्रज्योति थउं शुद्ध आत्मा.
भले भले तो, परवा परंतु
सुदूर ए भावि तणी हजी ना.
आजे अहीं भूतलमांही जन्म्यो
मनुष्यदेहे बस ईच्छुं आटलुं:
आ अल्पदेहे प्रभुनी प्रतिष्ठा
स्थपायेली शाश्वत सत्यनिष्ठा
सत्कार्यदीक्षा ह्रदये बलिष्ठा
धरी मथंतो हुं मरुं तो घणुं!
अनंतनो दीपकवाही हुं आ
अकल्प्य पंथे पळनार हुं जे
मनुष्य जन्म्यो, मरतां सुधी हुं
‘हतो खरो माणस’ बनी रहुं;
ज्यां पाय मारा तहीं शीश मारुं,
ज्यां देह मारो तहीं हैयुं मारुं,
वसुंधरानुं वसु थाउं तो साचुं,
हुं मानवी मानव थाउं तो घणुं!
Hun Manavi Manav Thaun To Ghanun
Pruthviuchhange uchharel manavi
Hun manavi manav thaun to ghanun!
Ananta vishve laghu bindu pruthvi
Pare hun chaitanya tano j bindu
Chaitanyashali thai chetanano
Pravah sinchun jadaman to ghanun!
A deh pe pankh ugadavi na,
A khobale srushti uchhalavi na,
Amanushi shakti j jachavi na.
Dikkalana sarva petal bhedi,
Nepathya sau sthulatana chhedi,
Suryotani joi niharikao
A ankh pe panpan bidavani.
Udi udi abh tana undane,
Samudrana gahvar patale,
Bhami bhamine pag tharava to
Ne shvas leva ahin avavanun.
Kiki kyan a, udumandalo kyan? Kyan paya a, kyan j digantaralo? A dehadini raj shi bhujaman
A undanun abh samaya shanun?
A vishvano ansh j jo dhara to
Kane taji dur kem ghumun? Dharatano ansh j pinda a to
Brahmanda a pinda vishe j kholun.
Chhe vishva mara hrudaye samayun,
Shvase bharyo men j jagapranavayu,
Ankhe bharya suryatana prakasho,
Dehe badhan devatano j vaso;
Paramanuman sarvavyapi samayo,
A budbude chetanaabdhi mayo,
A vaikharithi j agamya gayo,
A sthulaman sukshmatame vilasyo.
Re, sukshmathi sthul prakash pamyun,
Nishchetathi cheshtit sarva jamyun,
Re, sthul ne cheshtitane upasi
Atit te sukshma mathun hun jova:
Mara pade a padi mruttika je
Te khobale lai masalun, nihalun. Nishchet matikan a padela,
Sacheshta mara kan a banela.
Nishcheshtane vayu jage vikhere,
Sacheshta mara kan hun vikherun. Nishcheshtathi chetanadhanya uge,
Sacheshtathi hun ya kani ugadun.
Je je kanothi ghat a ghadayo,
Pachha daun te sau vyaj sathe,
Marun ahan poshun kadi n ethi,
N swarthanan mandir bandhun ethi.
Nishcheshta ne cheshtit je kano te
A bhumi mari, muj bhanduo je
Te kaj a sau kan dau vikheri,
Vintali daun sau hrunana ubheri.
Vikasakera kramaman vadhantan
Kitadithi mandi manushya thatan,
Je kholiyun pamun n teh nindun,
Tena j dvara karun karya sandhun. Aje padya manavadehaman hun
Sanpurna thava j manushya ichchhun.
A chetanana kan kaj anhi
Prakashavani ghani kalima chhe,
Haji ghanan bhutal khedavanan,
Haji ghanan jangal vindhavanan,
Niahsim chhe karyapato bichhavyan. A bhutale je purusharthaganja
Te ek shun kintu anek janmo
Manushyanathi pan khute na
A shaktidatri, purusharthadatri,
Manovidhatri, mudapranadatri,
Haiye uthanta sahu bhav keri
A manavi bhumi j kamadhenu,
Bhugarbharatna vasudha janeta
Taji kyahan hal java n ichchhun.
A chetanano kan jalavi hun
Amanushi danavataprapate
Buzai jato hun lai bachavi,
E chetanane adhikadhik hun
Prajvalava ichchhun ahin ahin ja,
A bhumiman, manavadeh manhe
Punah punah prarthun hun janma maro.
Te am utkrantipanthe palanto
Hun manavi chitchanagar zazo
Jvalanta thato kani kal ante
Nirdhumrajyoti thaun shudda atma.
Bhale bhale to, parava parantu
Sudur e bhavi tani haji na. Aje ahin bhutalamanhi janmyo
Manushyadehe bas ichchhun atalun:
A alpadehe prabhuni pratishtha
Sthapayeli shashvat satyanishtha
Satkaryadiksha hradaye balishtha
Dhari mathanto hun marun to ghanun!
Anantano dipakavahi hun a
Akalpya panthe palanar hun je
Manushya janmyo, maratan sudhi hun
‘hato kharo manasa’ bani rahun;
Jyan paya mara tahin shish marun,
Jyan deh maro tahin haiyun marun,
Vasundharanun vasu thaun to sachun,
Hun manavi manav thaun to ghanun!
Hun mānavī mānav thāun to ghaṇun
Pṛuthvīuchhange ūchharel mānavī
Hun mānavī mānav thāun to ghaṇun!
Ananta vishve laghu bindu pṛuthvī
Pare hun chaitanya taṇo j bindu
Chaitanyashāḷī thaī chetanāno
Pravāh sīnchun jaḍamān to ghaṇun!
Ā deh pe pānkh ugāḍavī nā,
Ā khobale sṛuṣhṭi uchhāḷavī nā,
Amānuṣhī shakti j jāchavī nā.
Dikkāḷanā sarva peṭāḷ bhedī,
Nepathya sau sthūlataṇā chhedī,
Sūryotaṇī joī nihārikāo
Ā ānkh pe pānpaṇ bīḍavānī.
Ūḍī ūḍī ābh taṇā ūnḍāṇe,
Samudranā gahvar paṭāḷe,
Bhamī bhamīne pag ṭhāravā to
Ne shvās levā ahīn āvavānun.
Kīkī kyān ā, uḍumanḍaḷo kyān? Kyān pāya ā, kyān j digantarāḷo? Ā dehaḍīnī raj shī bhujāmān
Ā ūnḍāṇun ābh samāya shānun?
Ā vishvano ansh j jo dharā to
Kane tajī dūr kem ghūmun? Dharātaṇo ansh j piṇḍa ā to
Brahmāṇḍa ā piṇḍa vishe j khoḷun.
Chhe vishva mārā hṛudaye samāyun,
Shvāse bharyo men j jagaprāṇavāyu,
Ānkhe bharyā sūryataṇā prakāsho,
Dehe badhān devataṇo j vāso;
Paramāṇumān sarvavyāpī samāyo,
Ā budbude chetanaabdhi māyo,
Ā vaikharīthī j agamya gāyo,
Ā sthūlamān sūkṣhmatame vilāsyo.
Re, sūkṣhmathī sthūl prakāsh pāmyun,
Nishcheṭathī cheṣhṭit sarva jāmyun,
Re, sthūl ne cheṣhṭitane upāsī
Atīt te sūkṣhma mathun hun jovā:
Mārā pade ā paḍī mṛuttikā je
Te khobale lai masaḷun, nihāḷun. Nishcheṭ māṭīkaṇ ā paḍelā,
Sacheṣhṭa mārā kaṇ ā banelā.
Nishcheṣhṭane vāyu jage vikhere,
Sacheṣhṭa mārā kaṇ hun vikherun. Nishcheṣhṭathī chetanadhānya ūge,
Sacheṣhṭathī hun ya kanī ugāḍun.
Je je kaṇothī ghaṭ ā ghaḍāyo,
Pāchhā daun te sau vyāj sāthe,
Mārun ahan poṣhun kadī n ethī,
N swārthanān mandir bāndhun ethī.
Nishcheṣhṭa ne cheṣhṭit je kaṇo te
Ā bhūmi mārī, muj bhānḍuo je
Te kāj ā sau kaṇ dau vikherī,
Vīnṭāḷī daun sau hruṇanā ūbherī.
Vikāsakerā kramamān vadhantān
Kīṭādithī mānḍī manuṣhya thātān,
Je khoḷiyun pāmun n teh nindun,
Tenā j dvārā karun kārya sandhun. Āje paḍyā mānavadehamān hun
Sanpūrṇa thāvā j manuṣhya īchchhun.
Ā chetanānā kaṇ kāj ānhī
Prakāshavānī ghaṇī kālimā chhe,
Hajī ghaṇān bhūtal kheḍavānān,
Hajī ghaṇān jangal vīndhavānān,
Niahsīm chhe kāryapaṭo bichhāvyān. Ā bhūtale je puruṣhārthaganja
Te ek shun kintu anek janmo
Manuṣhyanāthī paṇ khūṭe nā
Ā shaktidātrī, puruṣhārthadātrī,
Manovidhātrī, mudaprāṇadātrī,
Haiye ūṭhantā sahu bhāv kerī
Ā mānavī bhūmi j kāmadhenu,
Bhugarbharatnā vasudhā janetā
Tajī kyahān hāl javā n īchchhun.
Ā chetanāno kaṇ jāḷavī hun
Amānuṣhī dānavatāprapāte
Būzāī jāto hun laī bachāvī,
E chetanāne adhikādhik hun
Prajvāḷavā īchchhun ahīn ahīn ja,
Ā bhūmimān, mānavadeh mānhe
Punah punah prārthun hun janma māro.
Te ām utkrāntipanthe paḷanto
Hun mānavī chitchaṇagār zāzo
Jvalanta thāto kanī kāḷ ante
Nirdhūmrajyoti thaun shudḍa ātmā.
Bhale bhale to, paravā parantu
Sudūr e bhāvi taṇī hajī nā. Āje ahīn bhūtalamānhī janmyo
Manuṣhyadehe bas īchchhun āṭalun:
Ā alpadehe prabhunī pratiṣhṭhā
Sthapāyelī shāshvat satyaniṣhṭhā
Satkāryadīkṣhā hradaye baliṣhṭhā
Dharī mathanto hun marun to ghaṇun!
Anantano dīpakavāhī hun ā
Akalpya panthe paḷanār hun je
Manuṣhya janmyo, maratān sudhī hun
‘hato kharo māṇasa’ banī rahun;
Jyān pāya mārā tahīn shīsh mārun,
Jyān deh māro tahīn haiyun mārun,
Vasundharānun vasu thāun to sāchun,
Hun mānavī mānav thāun to ghaṇun!
Source : સુન્દરમ્