મંગલ ત્રિકોણ
(મિશ્ર ઉપજાતિ)
મારા સુણી ઓળખીને ટકોરા
દ્વારો ઉઘાડ્યાં ક્ષણમાં સખીએ
થોડા થયાં માસ બની’તી માતા
વાત્સલ્યથી જે નમણી વિશેષ
‘કહો સખી કાંઈ નવીન’ ક્હેતાં
હસીઃ ‘હજી તો હમણાં ગયાં’તા
નવીન તે હોય શું એટલામાં’
ત્યાં ખંડમાં અદ્ધર બેઉ પાય
અફાળવાના થડકાથી કંપતો
અર્ધો હસ્યાનો અરધો રડ્યાનો
શું ભાખતો જિંદગીનું રહસ્ય
શિશુ તણો એ સ્વર સંભળાયો
‘નવીન લ્યો આ પુછતા હતા તે
રમી રમીને તમ આવતાં જ
કેવી કરે છે ફરિયાદ લુચ્ચો
જવાબ એના સમ વિશ્વકેરી
આ યોજનાને પડકારનારો
હવે સરન્તો રુદને ત્વરાથી
કંપી સ્વયં કંપ કરાવનારો
અમે સુણ્યો દીર્ઘ થતો પુકાર
‘જુઓ જુઓ ખૂબ રડે છ જાઓ
થયું હશે કૈં ઝટ જૈ જુઓ તો’
’થવાનું તે શું હતું એ થયો છે
અત્યારથી ઢોંગી તમો જ જેવો
જોજો ઘડીમાં રહી જાય ન્હૈં તો’
અને ખરે એ ગઈ તેની સાથે
સમાય બીનસ્વર જેમ બીને
તેવો શમ્યો માતની ગોદમાં એ
જરા પછી સ્વસ્થ થયો સુણ્યો ત્યાં
‘આમાવજો’ સાદ જતાં નિહાળું તો
જેવું સવારે હિમ કેરું બિન્દુ
કો પુષ્પકોષે જઈને ઠરી રહે
જેવું પીને પુષ્પમધુ પતંગ
પુષ્પે જ થૈ શાન્ત અને પડી રહે
તેવો હતો ગોદ મહીં જ ઊંઘતો
ધીમે રહી મૂકી જમીન ક્હે જેઃ
‘બેસો, જુઓ, કેવું તમારી પેઠે
ડાબું નમાવી શિર એ સુએ છે’
બેઠો હું યે ઉન્નત ને ભરેલા
મેઘો ચડે સામસામી દિશાથી
ચડી મળી મધ્યનભે લળીને
પૃથ્વી પરે અનરાધાર વર્ષે
તેવાં અમે સામસામેથી ઝૂક્યાં
શિશુ પરે ને વરસ્યાં સહસ્ર
ધારો થકી અંતર કેરું હેત
જેવાં ધરાથી થઈ પુષ્ટ મેઘ
વર્ષે ધરા ઉપર ફરી પાછા
તેવાં અમે તૃપ્ત થતાં જ વર્ષ્યાં
ને વર્ષીને તૃપ્ત થયાં ફરીથી
ને ત્યાં અમો બેઉ અને શિશુનો
બની રહ્યો મંગલ એ ત્રિકોણ
मंगल त्रिकोण
(मिश्र उपजाति)
मारा सुणी ओळखीने टकोरा
द्वारो उघाड्यां क्षणमां सखीए
थोडा थयां मास बनी’ती माता
वात्सल्यथी जे नमणी विशेष
‘कहो सखी कांई नवीन’ क्हेतां
हसीः ‘हजी तो हमणां गयां’ता
नवीन ते होय शुं एटलामां’
त्यां खंडमां अद्धर बेउ पाय
अफाळवाना थडकाथी कंपतो
अर्धो हस्यानो अरधो रड्यानो
शुं भाखतो जिंदगीनुं रहस्य
शिशु तणो ए स्वर संभळायो
‘नवीन ल्यो आ पुछता हता ते
रमी रमीने तम आवतां ज
केवी करे छे फरियाद लुच्चो
जवाब एना सम विश्वकेरी
आ योजनाने पडकारनारो
हवे सरन्तो रुदने त्वराथी
कंपी स्वयं कंप करावनारो
अमे सुण्यो दीर्घ थतो पुकार
‘जुओ जुओ खूब रडे छ जाओ
थयुं हशे कैं झट जै जुओ तो’
’थवानुं ते शुं हतुं ए थयो छे
अत्यारथी ढोंगी तमो ज जेवो
जोजो घडीमां रही जाय न्हैं तो’
अने खरे ए गई तेनी साथे
समाय बीनस्वर जेम बीने
तेवो शम्यो मातनी गोदमां ए
जरा पछी स्वस्थ थयो सुण्यो त्यां
‘आमावजो’ साद जतां निहाळुं तो
जेवुं सवारे हिम केरुं बिन्दु
को पुष्पकोषे जईने ठरी रहे
जेवुं पीने पुष्पमधु पतंग
पुष्पे ज थै शान्त अने पडी रहे
तेवो हतो गोद महीं ज ऊंघतो
धीमे रही मूकी जमीन क्हे जेः
‘बेसो, जुओ, केवुं तमारी पेठे
डाबुं नमावी शिर ए सुए छे’
बेठो हुं ये उन्नत ने भरेला
मेघो चडे सामसामी दिशाथी
चडी मळी मध्यनभे लळीने
पृथ्वी परे अनराधार वर्षे
तेवां अमे सामसामेथी झूक्यां
शिशु परे ने वरस्यां सहस्र
धारो थकी अंतर केरुं हेत
जेवां धराथी थई पुष्ट मेघ
वर्षे धरा उपर फरी पाछा
तेवां अमे तृप्त थतां ज वर्ष्यां
ने वर्षीने तृप्त थयां फरीथी
ने त्यां अमो बेउ अने शिशुनो
बनी रह्यो मंगल ए त्रिकोण
Mangal Trikona
(mishra upajati)
Mara suni olakhine takora
Dvaro ughadyan kshanaman sakhie
Thoda thayan mas bani’ti mata
Vatsalyathi je namani vishesha
‘kaho sakhi kani navina’ khetan
Hasiah ‘haji to hamanan gayan’ta
Navin te hoya shun etalaman’
Tyan khandaman addhar beu paya
Afalavana thadakathi kanpato
Ardho hasyano aradho radyano
Shun bhakhato jindaginun rahasya
Shishu tano e svar sanbhalayo
'navin lyo a puchhata hata te
Rami ramine tam avatan ja
Kevi kare chhe fariyad luchcho
Javab ena sam vishvakeri
A yojanane padakaranaro
Have saranto rudane tvarathi
Kanpi svayan kanpa karavanaro
Ame sunyo dirgh thato pukara
‘juo juo khub rade chh jao
Thayun hashe kain zat jai juo to’
‘thavanun te shun hatun e thayo chhe
Atyarathi dhongi tamo j jevo
Jojo ghadiman rahi jaya nhain to’
Ane khare e gai teni sathe
Samaya binasvar jem bine
Tevo shamyo matani godaman e
Jara pachhi svasth thayo sunyo tyan
‘amavajo’ sad jatan nihalun to
Jevun savare him kerun bindu
Ko pushpakoshe jaine thari rahe
Jevun pine pushpamadhu patanga
Pushpe j thai shanta ane padi rahe
Tevo hato god mahin j unghato
Dhime rahi muki jamin khe jeah
‘beso, juo, kevun tamari pethe
Dabun namavi shir e sue chhe’
Betho hun ye unnat ne bharela
Megho chade samasami dishathi
Chadi mali madhyanabhe laline
Pruthvi pare anaradhar varshe
Tevan ame samasamethi zukyan
Shishu pare ne varasyan sahasra
Dharo thaki antar kerun heta
Jevan dharathi thai pushta megha
Varshe dhara upar fari pachha
Tevan ame trupta thatan j varshyan
Ne varshine trupta thayan farithi
Ne tyan amo beu ane shishuno
Bani rahyo mangal e trikona
Mangal trikoṇa
(mishra upajāti)
Mārā suṇī oḷakhīne ṭakorā
Dvāro ughāḍyān kṣhaṇamān sakhīe
Thoḍā thayān mās banī’tī mātā
Vātsalyathī je namaṇī visheṣha
‘kaho sakhī kānī navīna’ khetān
Hasīah ‘hajī to hamaṇān gayān’tā
Navīn te hoya shun eṭalāmān’
Tyān khanḍamān addhar beu pāya
Afāḷavānā thaḍakāthī kanpato
Ardho hasyāno aradho raḍyāno
Shun bhākhato jindagīnun rahasya
Shishu taṇo e svar sanbhaḷāyo
‘navīn lyo ā puchhatā hatā te
Ramī ramīne tam āvatān ja
Kevī kare chhe fariyād luchcho
Javāb enā sam vishvakerī
Ā yojanāne paḍakāranāro
Have saranto rudane tvarāthī
Kanpī svayan kanpa karāvanāro
Ame suṇyo dīrgh thato pukāra
‘juo juo khūb raḍe chh jāo
Thayun hashe kain zaṭ jai juo to’
’thavānun te shun hatun e thayo chhe
Atyārathī ḍhongī tamo j jevo
Jojo ghaḍīmān rahī jāya nhain to’
Ane khare e gaī tenī sāthe
Samāya bīnasvar jem bīne
Tevo shamyo mātanī godamān e
Jarā pachhī svasth thayo suṇyo tyān
‘āmāvajo’ sād jatān nihāḷun to
Jevun savāre him kerun bindu
Ko puṣhpakoṣhe jaīne ṭharī rahe
Jevun pīne puṣhpamadhu patanga
Puṣhpe j thai shānta ane paḍī rahe
Tevo hato god mahīn j ūnghato
Dhīme rahī mūkī jamīn khe jeah
‘beso, juo, kevun tamārī peṭhe
Ḍābun namāvī shir e sue chhe’
Beṭho hun ye unnat ne bharelā
Megho chaḍe sāmasāmī dishāthī
Chaḍī maḷī madhyanabhe laḷīne
Pṛuthvī pare anarādhār varṣhe
Tevān ame sāmasāmethī zūkyān
Shishu pare ne varasyān sahasra
Dhāro thakī antar kerun heta
Jevān dharāthī thaī puṣhṭa megha
Varṣhe dharā upar farī pāchhā
Tevān ame tṛupta thatān j varṣhyān
Ne varṣhīne tṛupta thayān farīthī
Ne tyān amo beu ane shishuno
Banī rahyo mangal e trikoṇa
Source : રામનારાયણ વિશ્વનાથ પાઠક