આંદોલનો બેય મધ્યે રહું છું
(ઉપજાતિ)
પૃથ્વી થકી માનવ સૂક્ષ્મ જેટલો, પૃથ્વીય સૂર્યો થકી સ્વલ્પ તેટલી;
અધિક વા તારકવૃન્દ કેટલા નિહારિકા એક વિષે સમાય.
આકાશગંગાજલમાં નિહારિકા અનંત જાણે લઘુ બુદ્બુદો રમે!
પરંપરા આવી અનેક ગગને ફેલાય દિક્કાલ ન તોય આવરે.
અખંડ બ્રહ્માંડ તણો પસારો થોડાંક બિંદુ અવકાશમાં પડ્યાં;
વિશાળ મેદાન વિશે શું વીખરી, બે-ચાર દાણા પડિયા જ રાઈના!
દિક્કાલની એમ વિશાળતાનો અનંત શ્રેણી લગ પાર ના’વે;
વિજ્ઞાનના ઉત્ક્રમ સાથ એ વધે, નવા નવા પ્રદેશ ખોલે.
મનુષ્યથી ઉર્વિ વિશાળ જેટલી, અણુથકી માનવદેહ એટલો;
અણુ વિષે યે અણુઓ અનંત બીજા સમાયા, જ્યમ સૂર્યમાલા
વિષે ગ્રહો, ચંદ્રગણો, ઉપગ્રહો, અસંખ્ય તારા ખરતા, દિને દિને
પસારતા પૂંછડું ધૂમકેતુ, અનેક સત્ત્વો, –ન ગણાય જેહને!
અણુનું અલ્પત્વ વિરાટ એટલું પ્રત્યેકમાં વિશ્વ સ્ફુરે, રમે, શમે:
બ્રહ્માંડની સર્વ લીલા ધરંતા સૂક્ષ્મત્વનોય ન ક્યંહિ પાર આવે!
ઊંચે નિહાળું, લઘુ બિંદુ જેવડો અફાટ હું સાગરમાં જણાઉં;
નીચે કરું જો દૃગ, તો વિરાટ શો વ્યાપી રહું બિંદુની પાસ સિંધુ.
વિશાળતાથી હું ફૂલાઈ જાઉં તો અલ્પત્વની યાદ મને ઉગારે:
સૂક્ષ્મત્વથી જો હું હતાશ થાઉં તો વિરાટ હું એ સ્મૃતિ પ્રાણ પૂરે,
આંદોલનો બેય મધ્યે રહું છું, વિકાસ-સંકોચ વિષે શ્વસું છું.
आंदोलनो बेय मध्ये रहुं छुं
(उपजाति)
पृथ्वी थकी मानव सूक्ष्म जेटलो, पृथ्वीय सूर्यो थकी स्वल्प तेटली;
अधिक वा तारकवृन्द केटला निहारिका एक विषे समाय.
आकाशगंगाजलमां निहारिका अनंत जाणे लघु बुद्बुदो रमे!
परंपरा आवी अनेक गगने फेलाय दिक्काल न तोय आवरे.
अखंड ब्रह्मांड तणो पसारो थोडांक बिंदु अवकाशमां पड्यां;
विशाळ मेदान विशे शुं वीखरी, बे-चार दाणा पडिया ज राईना!
दिक्कालनी एम विशाळतानो अनंत श्रेणी लग पार ना’वे;
विज्ञानना उत्क्रम साथ ए वधे, नवा नवा प्रदेश खोले.
मनुष्यथी उर्वि विशाळ जेटली, अणुथकी मानवदेह एटलो;
अणु विषे ये अणुओ अनंत बीजा समाया, ज्यम सूर्यमाला
विषे ग्रहो, चंद्रगणो, उपग्रहो, असंख्य तारा खरता, दिने दिने
पसारता पूंछडुं धूमकेतु, अनेक सत्त्वो, –न गणाय जेहने!
अणुनुं अल्पत्व विराट एटलुं प्रत्येकमां विश्व स्फुरे, रमे, शमे:
ब्रह्मांडनी सर्व लीला धरंता सूक्ष्मत्वनोय न क्यंहि पार आवे!
ऊंचे निहाळुं, लघु बिंदु जेवडो अफाट हुं सागरमां जणाउं;
नीचे करुं जो दृग, तो विराट शो व्यापी रहुं बिंदुनी पास सिंधु.
विशाळताथी हुं फूलाई जाउं तो अल्पत्वनी याद मने उगारे:
सूक्ष्मत्वथी जो हुं हताश थाउं तो विराट हुं ए स्मृति प्राण पूरे,
आंदोलनो बेय मध्ये रहुं छुं, विकास-संकोच विषे श्वसुं छुं.
Andolano Beya Madhye Rahun Chhun
(upajati)
Pruthvi thaki manav sukshma jetalo, pruthviya suryo thaki svalpa tetali;
Adhik va tarakavrunda ketala niharika ek vishe samaya. Akashagangajalaman niharika ananta jane laghu budbudo rame! Paranpara avi anek gagane felaya dikkal n toya avare.
Akhanda brahmanda tano pasaro thodanka bindu avakashaman padyan;
Vishal medan vishe shun vikhari, be-char dana padiya j raina! Dikkalani em vishalatano ananta shreni lag par na’ve;
Vijnyanana utkram sath e vadhe, nava nava pradesh khole.
Manushyathi urvi vishal jetali, anuthaki manavadeh etalo;
Anu vishe ye anuo ananta bija samaya, jyam suryamala
Vishe graho, chandragano, upagraho, asankhya tara kharata, dine dine
Pasarata punchhadun dhumaketu, anek sattvo, -n ganaya jehane!
Anunun alpatva virat etalun pratyekaman vishva sfure, rame, shame:
Brahmandani sarva lila dharanta sukshmatvanoya n kyanhi par ave! Unche nihalun, laghu bindu jevado afat hun sagaraman janaun;
Niche karun jo druga, to virat sho vyapi rahun binduni pas sindhu.
Vishalatathi hun fulai jaun to alpatvani yad mane ugare:
Sukshmatvathi jo hun hatash thaun to virat hun e smruti pran pure,
Andolano beya madhye rahun chhun, vikasa-sankoch vishe shvasun chhun.
Āndolano beya madhye rahun chhun
(upajāti)
Pṛuthvī thakī mānav sūkṣhma jeṭalo, pṛuthvīya sūryo thakī svalpa teṭalī;
Adhik vā tārakavṛunda keṭalā nihārikā ek viṣhe samāya. Ākāshagangājalamān nihārikā ananta jāṇe laghu budbudo rame! Paranparā āvī anek gagane felāya dikkāl n toya āvare.
Akhanḍa brahmānḍa taṇo pasāro thoḍānka bindu avakāshamān paḍyān;
Vishāḷ medān vishe shun vīkharī, be-chār dāṇā paḍiyā j rāīnā! Dikkālanī em vishāḷatāno ananta shreṇī lag pār nā’ve;
Vijnyānanā utkram sāth e vadhe, navā navā pradesh khole.
Manuṣhyathī urvi vishāḷ jeṭalī, aṇuthakī mānavadeh eṭalo;
Aṇu viṣhe ye aṇuo ananta bījā samāyā, jyam sūryamālā
Viṣhe graho, chandragaṇo, upagraho, asankhya tārā kharatā, dine dine
Pasāratā pūnchhaḍun dhūmaketu, anek sattvo, –n gaṇāya jehane!
Aṇunun alpatva virāṭ eṭalun pratyekamān vishva sfure, rame, shame:
Brahmānḍanī sarva līlā dharantā sūkṣhmatvanoya n kyanhi pār āve! Ūnche nihāḷun, laghu bindu jevaḍo afāṭ hun sāgaramān jaṇāun;
Nīche karun jo dṛuga, to virāṭ sho vyāpī rahun bindunī pās sindhu.
Vishāḷatāthī hun fūlāī jāun to alpatvanī yād mane ugāre:
Sūkṣhmatvathī jo hun hatāsh thāun to virāṭ hun e smṛuti prāṇ pūre,
Āndolano beya madhye rahun chhun, vikāsa-sankoch viṣhe shvasun chhun.
Source : રામપ્રસાદ મોહનલાલ શુક્લ