ધોબી, કવિ અને વિજ્ઞાની
ટહેલતાં સાબરને કિનારે
વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી, કવિ, -બે જઈ ચડ્યા
ધોબી કને, જે કપડાં પછાડતાં
મહાજનો કોણ ન એ લહી શક્યો.
કહે કવિ, ‘આ કપડાં ધુએ છે
ત્યાંથી ઊડંતા જળબિંદુશીકરે,
હૈયું કૂદે, ઇન્દ્રધનુષ ન્યાળી.
જન્મ્યો હતે જો શતવર્ષ પૂર્વે
તો પામતે હું પદ વર્ડ્ઝવર્થનું.’
વિજ્ઞાની ક્હે, ‘ન્યૂટનની પહેલાં
પાક્યો ન ધોબી પણ કોઈ એવો,
જે વાત સાદી સમજી શક્યો આ
કે તેજ પાણીકણ આરપાર
જતાં, જુદું થાય જ સાત રંગમાં?!’
વદે કવિ, ‘ધોબીજનોય આ ને?’
રામા! -કહીને પછી બૂમ પાડી,
પૂછ્યું, ‘અલ્યા! કામઠું જે તણાય
છાંટા ઊડે તે મહી રંગ સાતનું,
તે ઉમંગે નીરખે કદી કે?’
ધોબી બિચારો થઈ મૂઢ, ફાંફા
મારે, નિહાળી જન આ મહાનને
વાતે વળેલા નિજ ક્ષુદ્ર સંગમાં.
વિજ્ઞાની બોલે, ‘તુજ પીઠ સૂર્યની
બાજુ ધરી ધો કપડાં, અને જો
છાંટા મહીં અદ્ભુત સાત રંગને.’
‘માબાપ! એવા કરું જો હું ચાળા,
ઘરે બિચારાં મરી જાય છોકરાં!’
કહે કવિ, ‘સુન્દરતા પિછાનવા
ઘડીક તો રંગલીલા નિહાળી લે!’
‘એ જોઉં તો આ ઢગ ધોઉં ક્યારે?’
મંડ્યો પછી એ કપડાં પછાડવા
ઘાલી ઊંધું, ને બચવા જ છાંટથી
વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી ખસી મર્મમાં હસ્યા,
‘જો બાપડો ન્યૂટન વ્યર્થ જીવ્યો;
થૈ શોધ કે ના, - સરખું જ આને!’
હસે કવિ, ‘ના ઉર આનું નાચે,
જીવ્યું અરે ફોગટ વર્ડ્ઝવર્થનું!’
धोबी, कवि अने विज्ञानी
टहेलतां साबरने किनारे
विज्ञानशास्त्री, कवि, -बे जई चड्या
धोबी कने, जे कपडां पछाडतां
महाजनो कोण न ए लही शक्यो.
कहे कवि, ‘आ कपडां धुए छे
त्यांथी ऊडंता जळबिंदुशीकरे,
हैयुं कूदे, इन्द्रधनुष न्याळी.
जन्म्यो हते जो शतवर्ष पूर्वे
तो पामते हुं पद वर्ड्झवर्थनुं.’
विज्ञानी क्हे, ‘न्यूटननी पहेलां
पाक्यो न धोबी पण कोई एवो,
जे वात सादी समजी शक्यो आ
के तेज पाणीकण आरपार
जतां, जुदुं थाय ज सात रंगमां?!’
वदे कवि, ‘धोबीजनोय आ ने?’
रामा! -कहीने पछी बूम पाडी,
पूछ्युं, ‘अल्या! कामठुं जे तणाय
छांटा ऊडे ते मही रंग सातनुं,
ते उमंगे नीरखे कदी के?’
धोबी बिचारो थई मूढ, फांफा
मारे, निहाळी जन आ महानने
वाते वळेला निज क्षुद्र संगमां.
विज्ञानी बोले, ‘तुज पीठ सूर्यनी
बाजु धरी धो कपडां, अने जो
छांटा महीं अद्भुत सात रंगने.’
‘माबाप! एवा करुं जो हुं चाळा,
घरे बिचारां मरी जाय छोकरां!’
कहे कवि, ‘सुन्दरता पिछानवा
घडीक तो रंगलीला निहाळी ले!’
‘ए जोउं तो आ ढग धोउं क्यारे?’
मंड्यो पछी ए कपडां पछाडवा
घाली ऊंधुं, ने बचवा ज छांटथी
विज्ञानशास्त्री खसी मर्ममां हस्या,
‘जो बापडो न्यूटन व्यर्थ जीव्यो;
थै शोध के ना, - सरखुं ज आने!’
हसे कवि, ‘ना उर आनुं नाचे,
जीव्युं अरे फोगट वर्ड्झवर्थनुं!’
Dhobi, Kavi Ane Vijnyani
Tahelatan sabarane kinare
Vijnyanashastri, kavi, -be jai chadya
Dhobi kane, je kapadan pachhadatan
Mahajano kon n e lahi shakyo.
Kahe kavi, ‘a kapadan dhue chhe
Tyanthi udanta jalabindushikare,
Haiyun kude, indradhanush nyali. Janmyo hate jo shatavarsh purve
To pamate hun pad vardzavarthanun.’
Vijnyani kahe, ‘nyutanani pahelan
Pakyo n dhobi pan koi evo,
Je vat sadi samaji shakyo a
Ke tej panikan arapara
Jatan, judun thaya j sat rangaman?!’
Vade kavi, ‘dhobijanoya a ne?’
Rama! -kahine pachhi bum padi,
Puchhyun, ‘alya! Kamathun je tanaya
Chhanta ude te mahi ranga satanun,
Te umange nirakhe kadi ke?’
Dhobi bicharo thai mudha, fanfa
Mare, nihali jan a mahanane
Vate valela nij kshudra sangaman.
Vijnyani bole, ‘tuj pith suryani
Baju dhari dho kapadan, ane jo
Chhanta mahin adbhut sat rangane.’
‘mabapa! Eva karun jo hun chala,
Ghare bicharan mari jaya chhokaran!’
Kahe kavi, ‘sundarata pichhanava
Ghadik to rangalila nihali le!’
‘e joun to a dhag dhoun kyare?’
Mandyo pachhi e kapadan pachhadava
Ghali undhun, ne bachava j chhantathi
Vijnyanashastri khasi marmaman hasya,
‘jo bapado nyutan vyarth jivyo;
Thai shod ke na, - sarakhun j ane!’
Hase kavi, ‘na ur anun nache,
Jivyun are fogat vardzavarthanun!’
Dhobī, kavi ane vijnyānī
Ṭahelatān sābarane kināre
Vijnyānashāstrī, kavi, -be jaī chaḍyā
Dhobī kane, je kapaḍān pachhāḍatān
Mahājano koṇ n e lahī shakyo.
Kahe kavi, ‘ā kapaḍān dhue chhe
Tyānthī ūḍantā jaḷabindushīkare,
Haiyun kūde, indradhanuṣh nyāḷī. Janmyo hate jo shatavarṣh pūrve
To pāmate hun pad varḍzavarthanun.’
Vijnyānī kahe, ‘nyūṭananī pahelān
Pākyo n dhobī paṇ koī evo,
Je vāt sādī samajī shakyo ā
Ke tej pāṇīkaṇ ārapāra
Jatān, judun thāya j sāt rangamān?!’
Vade kavi, ‘dhobījanoya ā ne?’
Rāmā! -kahīne pachhī būm pāḍī,
Pūchhyun, ‘alyā! Kāmaṭhun je taṇāya
Chhānṭā ūḍe te mahī ranga sātanun,
Te umange nīrakhe kadī ke?’
Dhobī bichāro thaī mūḍha, fānfā
Māre, nihāḷī jan ā mahānane
Vāte vaḷelā nij kṣhudra sangamān.
Vijnyānī bole, ‘tuj pīṭh sūryanī
Bāju dharī dho kapaḍān, ane jo
Chhānṭā mahīn adbhut sāt rangane.’
‘mābāpa! Evā karun jo hun chāḷā,
Ghare bichārān marī jāya chhokarān!’
Kahe kavi, ‘sundaratā pichhānavā
Ghaḍīk to rangalīlā nihāḷī le!’
‘e joun to ā ḍhag dhoun kyāre?’
Manḍyo pachhī e kapaḍān pachhāḍavā
Ghālī ūndhun, ne bachavā j chhānṭathī
Vijnyānashāstrī khasī marmamān hasyā,
‘jo bāpaḍo nyūṭan vyarth jīvyo;
Thai shoḍ ke nā, - sarakhun j āne!’
Hase kavi, ‘nā ur ānun nāche,
Jīvyun are fogaṭ varḍzavarthanun!’
Source : ઉમાશંકર જોશી